Монгол хэл соёлын өдөр

1,ШУА-ийн "Монгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар толь" 2008 он
2,Ц.Дамдинсүрэн, Б.Осор нар "Монгол үсгийн дүрмийн толь" 1983 он
3,Я.Цэвэл "Монгол хэлний товч тайлбар толь" 1966 он
4,Чой.Лувсанжав нар "Монгол бичгийн хадмал толь" 1992 он
5,Л.Болд "Монгол хэлний зөв бичих зүйн толь" 2003 он

Нилээд үү, нэлээд үү?
Нэгдүгээр тольд “нэлээд” гэдэг үгийг “Үйл хэргийн хэмжээ, үйл байдал бага бус, санаснаас арай илүү болох нь” гэсэн утгатай хэмээн тайлбарлажээ. Энэхүү “нэлээд” хэмээх үгийг “нилээд” гэж бичиж буй нь элбэг тохиолдох зөв бичих дүрмийн алдаа болно.
Монгол бичгээр энэхүү үгийг “neliyed” хэмээн бичдэг. Ц.Дамдинсүрэн, Б.Осор нарын “Монгол үсгийн дүрмийн толь”-д мөн л нилээн гэсэн үг алга. Харин Я.Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь”-д “нэлээд”, “нилээд” хоёулаа байна. Энэ толийг баримтлагч хүмүүс “нилээн” гэж бичдэг байж болох юм. 1966 онд гарсан энэ толь бичгээс хойш нэлээд толь бичгүүд гарсан бөгөөд тэр толиудад нэлээн, нэлээд гэж бичих нь зөв болохыг журамлаж өгчээ.
Дурьдах биш ээ, дурдах
“Сануулан хэлэх, хэлж өнгөрөх, тоочин дурсах, өнгөрснийг дурсах” гэх мэт утгатай нэгэн үгийг бид “дурьдах” болон “дурдах” гэсэн хоёр өөр хэлбэрээр бичих болжээ. Нэгдүгээр толийг үзвэл “дурдах” гэсэн байхаас “дурьдах” гэж алга ажээ. Бусад толь бичиг, тухайлбал гуравдугаар толь, хоёрдугаар толь, дөрөвдүгээр толинд дурдах гэсэн байна. Тэгэхээр “дурдах” хэмээн бичих нь зөв юм.
“Дурдах” зөв болохын учир нь монгол бичгээр бичихдээ “duradhu” гэж бичдэгээр харагдана. “Дурдах” гэсэн үгнээс “durathal” буюу “дурдатгал” хэмээх үг үүсдэг. Бид “дурьдах” гэж буруу бичиж байгаагаас шалтгаалан дуудлагын хувьд ч өөрчлөлт орж бидний ярианд иймэрхүү маягаар зөөлөн дуудагдах тал ажиглагдаж байгааг дурдъя.
“Дахь, Дах, Дахи” – Аль нь зөв юм бол?
“Хоёр дахь, гурав дахь” гэх мэтээр хэрэглэгддэг “дахь”-ийг бид “дах”, “дахи” зэргээр даруй гурван янзаар бичиж байна. Одоогийн мөрдөж буй зөв бичихүйн үүднээс чухам аль нь зөв юм бол? Энэ үгийг нэгдүгээр тольд “Эр эгшгээр амилсан тооны нэрд залгах дэс тооны дагавар” гээд “тав дахь”, “гар дахь”, “тогоон дахь” гэх мэтээр бичнэ гэжээ.
Хоёрдугаар толинд “дахь” хэмээн бичсэн байна. Мөн дөрөвдүгээр толинд “дахь” гэж байна. Харин гуравдугаар толинд аль ч хэлбэрээр нь энэ үгийг тайлбарлаагүй байх юм. Монгол бичгээр “dahi” хэмээн бичдэг бөгөөд үүнийг нь баримтлан зарим хүн “хоёр дахи” гэх мэтээр бичдэг бололтой.
Бидний буруу бичээд байгаа “дах” гэдэг нь хүйтний улиралд хувцасны гадуур үсийг нь гадагш харуулан өмсөх арьсан хувцсыг бичих хэлбэр бөгөөд монгол бичгээр “dahu” хэмээн бичнэ. Бас “дахи” хэмээн бичиж байгаа нь ч буруу болох ба ёстой Арго багшийн яриад байдаг бидний бүхий л үйл хэргийг даадаг, хийдэг гэгддэг “Дахи” бурхныг нь ингэж бичих байх.
Шавж шавна, шоргоолж шургана
Зуны үдэш хаа нэгтээ хурц гэрэл туссан газруудад хар цох, цагаан эрвээхэй шавааралдсан байх нь нэн элбэг тааралддаг. Эдгээр шавааралдсан цох, эрвээхэй зэрэг далавчтай далавчгүй жижиг амьтад нь бүгд шавжийн төрөлд багтана. Нэгдүгээр толинд энэ үгийг “Үе хөлтний хүрээний нэг анги, олонх нь далавчтай, биеийн галбир, өнгө, амьдрахуйн хэлбэрээр нэн олон янз” гэжээ.
Сүүлийн үед “шавж” гэхийг “шавьж” гээд буруу бичиж, мөн бичихийн хажуугаар ингэж дуудаж хэвшсэн байна. Шавж гэдэг маань шавааралдаж амьдардаг амьтан билээ. Үгийн гарлынхаа хувьд ч монгол хэлний “шавах” гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд монгол бичгээр шавжийг “шибажи” хэмээн бичдэг. Мөн монгол бичгээр “шавах” гэдгийг “shibahu” хэмээн бичсэнээс шавж хэмээн бичих нь зөв болох нь тодорхой харагдана. Шавж гэдэг үг нь нэг, хоёрдугаар толинд аль алинд нь байна. Харин 1992 онд хэвлэгдсэн Чой.Лувсанжав нарын “Монгол бичгийн хадмал толь”-д “шавьж” хэмээн буруу бичсэн байх юм. Тэгэхээр “шавьж” биш “шавж” хэмээн зөв бичих учиртай.
Дашрамд сонирхуулахад, монголчууд бидний бахархал болсон монгол бичиг маань үгийн гарал, үгийн утга учрыг бидэнд ухааруулах, нээн харуулах талаасаа гайхамшигтай билээ. Бидний сайн мэдэх шоргоолж хэмээх шавжийн нэр ямар учир утгатай болох нь монгол бичгээр дурайтал тодорхой харагддаг. Монгол бичгээр шоргоолжийг “shirgulji” гэж бичдэг, энэ үгийн үндэс нь “shirguhu” буюу “шургах” юм. Өөрөөр хэлбэл шоргоолж нь ямар нэг юмны доогуур шургаж амьдардаг шавж юм.
Хойт буруу хойд нь зөв
Хойт Америк гэж бичсэн байх юм. Хойд гэдэг зүг чиг заасан үг маань яалаа???
Нэгдүгээр толь бичигт “хойд” гэдэг үг нь “Умар, ар тал, дараа /хойд үе гэх мэт/, ирээдүй /хойдыг бодох/” гэх мэтээр тайлбарлажээ. Мөн “хойт” гэсэн үг байх авч “хойд”-ыг үз гэжээ.
Харин гуравдугаар, дөрөвдүгээр толинд “хойд” гэдэг нь монголын нэгэн овгийн нэр гээд “хойт” гэсэн хэлбэрт зүг чиг, ар тал гэх утгыг зааж өгчээ. Тавдугаар толинд утга оноож, оруулаагүй аж. Гэтэл хоёрдугаар толь бичигт “хойд” гэж байхаас “хойт” гэж алга. Я.Цэвэлийн, Ц.Дамдинсүрэнгийн толь ингэж хоорондоо зөрөхөөр Монгол бичиг рүүгээ хандахаас өөр аргагүй. Зүг чигийг “hoidu”, харин овгийг “hoid” гэж бичдэг. Одоо хэрэглэж буй шинэ үсэгт хоёуланг нь хойд гэж бичих ч утга өөр байх юм. “наад”, “цаад” гэх зэрэг ойролцоо үгсийг аваад үзэхэд хэрэв “хойт” гэж бичдэг байсан бол “наат”, “цаат” зэргээр буруу болох учиртай.
Эдгээрийг http://borolzoi.blogmn.net/ хаягаас авсан юм шүү. Тун хэрэгцээтэй зүйл гаргасанд нь талархаж байна шүү.



Харин доорх бичвэр бол номын эхлэл хэсэг юм шүү. Би яг үг үсэг, цэг таслал үлдээлгүй хуулж бичсэн. Ном гэхэд аймар их алдаатай. Б.Баттөгс "Хүний нөөцийн менежмент" УБ 2008 гэсэн цэнхэр ном байна лээ. Редактор нь Докторын цолтой хүн байсан гээд бодохоор эргэлзмээр... Та нар алдааг нь засаад редакторлацгаагаарай...

Өмнөх үг
Өнөөгийн зах зээлийн эдийн засгийн системд аж ахуйн нэгж байгууллага хүний нөөцийн хөгжлийн хөтөлбөр болон бодлогыг боловсруулснаар байгууллагын боловсон хүчний ур чадвар, мэдлэг ур чадварыг нээн илрүүлэх, чадварлаг, зөв ажил горлигчийг олж авах, зах зээлд өрсөлдөх чадварыг, дээшлүүлэх ач холбогдолтой. Одоогийн аж ахуйн нэгж байгууллагын бодлогын залгамж холбоо алдагдаж, ингэснээр зах зээлд өрсөлдөх чадамжаа алдаж сөрөг үр дагвар гардаг. Аж ахуйн нэгж байгууллагын хүний нөөцийн менежер нь зөвхөн ажил горлигчдыг ажилд аваад, ажилаас халах тушаал гаргах, ажлыг хийж байгаа нь маш харамсалтай байна. Удирдагч хүн ажилтнуудаа зөвхөн тушаал өгөх биш харин тэдний хүчийг нэгтгэн нэг зорилгод чиглүүлэх, авъяас чадвараа нээхэд нь туслах, шинээр сэтгэгчийг бий болгох таатай орчныг бүрдүүлэхэд ихээхэн анхаардаг байх ёстой. Өнөөгийн 21-р зуунд байгууллагууд Зөв хүн бол, бидний хамгийн чухал хөрөнгө, хувийн сахилгатай, арчилгаа шаардлагагүй хүмүүсийг ажилд аваад, хүнийг нь биш системээ тойруулж хүнээ бүрдүүлж хөгжүүлэх хэрэгтэй.
Энэхүү ном нь Хүний нөөцийн менежмент, Банкны нягтлан бодох бүртгэл, хуулийн эмхтгэл гэх мэт хичээлүүдийг нэгтгэн, онол арга зүй, практтиктай хослуулан гаргаж байна. Нийт боловсон хүчин болон оюутан залуус, уншигч та бүхэнд толилуулж байна.
Нэгдүгээр бүлэг
Хүний нөөцийн онол арга зүй
Судлах зүйл
1.1 Байгууллагын үндсэн бодлого
1.2 Хүний нөөцийн тогтолцоо
1.3 Хүний нөөцийн төлөвөлөлт
1.4 Ажлын байрны шинжилгээ ба тодорхойлолт
1.5 Хүний нөөцийн бүрдүүлэлт

1.1 Байгууллагын үндсэн бодлого

Юу гэхээсээ илүү хэн гэдгээс эхэлбэл өнөө буй ертөнцөд илүү хурдан зохицож чадна. Хэрвээ бид хүмүүсээр багаа бүрдүүлсэн бол хүмүүсээ яаж идэвхжүүлэх, яаж удирдах гэсэн асуудал үгүй болно. Баг буруу бол чиглэл хичнээн зөв байсан ч амжилтанд хүрч чадахгүй. Агуу санаа агуу хүмүүсгүй бол бүтэлгүй байдагтай агаар нэг. Хаашаа явахаа тогтохоос өмнө, зөв хүмүүсээр багаа бүрдүүлэх, буруу хүмүүсийг үлдээх. Хүнтэй холбоотой асуудалуудыг анхааралынхаа төвд байлгах, ажиллагсдыг үндэслэлгүй, бодолгүйгээр халах, ялангуяа хүнд үед нь хөөх, ажлаас нь халах нь хамгийн бүдүүлэг явдал юм.
Бид хамгийн чадварлаг багийг бүрдүүлнэ.Хамгийн чадвартай хүмүүс нь өөрийн албан тушаалын талаар санаа зовох шаардлагагүй байдаг.
Эргэлзэж байвал ажилд авахгүй байх. Компаний төлөвлөлтийг тодорхойлж байгаа зүйл нь зах зээлийн технилоги өрсөлдөөн, юуний өмнө бүх зүйлсээс хамгийн дээгүүр тавигдах нь хангалттай сайн хүмүүсийг олж авах цаашид тогтвортой байлгах чадвар юм. өөрийн хамгийн сайн хүнээ хамгийн том асуудал дээр биш хамгийн том боломжинд дээр тавь.
Асуудлуудаасаа салахийг хүсэж байвал онц хүмүүсээсээ битгий сал. Энэ бол амжилтын нууцын нэг юм. Мөн хамгийн сайн хүндээ сайн суудлыг бий болгох нь чухал яаж идэвхжүүлэх биш хэнийг идэвхжүүлэх нь чухал юм. урамшуулал сэдэлжүүлэх нь чухал, Буруу хүмүүсийг сайн зан үйл гаргуулахын тулд урамшуулал сэдэлжүүлэлт байх ёсгүй зүйл юм.
Сайн хүмүүүсийг сайн суудалд суулгаад цаашид тогтвортой байлгахад урамшуулал, сэдэлжүүлэлт байх ёстой.
Зөв хүн бол бидний хамгийн чухал хөрөнгө, хүмүүс хамгийн чухал хөрөнгө гэсэн тогтсон хэллэгээс татгалзах шилдгийн шилдгүүдэд шилжих үед хүмүүс хамгийн чухал хөрөнгө биш, харин зөв хүн хамгийн үнэтэй хөрөнгө юм. Хувийн сахилгатай арчилгаа шаарддаггүй, хүмүүсийг ажилд аваад хүнийг нь биш системийг нь арчилах явдал юм.
Бид юунд хамгийн шинэ нь байхаа, юуг хамгийн шинийг чадахаа мөн хамтарч бэрхшээлийг давах, бодит биелэл болгох хувиарлах, тэмүүлэлээ онцлон тодоруулах хэрэгтэй.
Бодит бүтээмж=Зөв хүн+Идэвхжүүлэлт